Prominente Russen: Grigorij Orlov

Grigorij Orlov was een Russisch staatsman en favoriet van Catharina de Grote, die de staatsgreep organiseerde om haar op de Russische troon te plaatsen en vervolgens de keizerin hielp het land te besturen.

Familiale achtergrond

Grigorius Orlov werd op 17 oktober 1734 geboren in een Russische adellijke familie die verschillende vooraanstaande staatslieden, diplomaten en soldaten heeft voortgebracht. Grigorij Orlov senior diende de tsaar en bereikte de rang van staatsadviseur. In het begin van de jaren 1740 was hij een van de vice-gouverneurs van de stad Novgorod. Hij trouwde laat en zijn vrouw was drie keer zo jong als hij.

Ze kregen 9 zonen, maar slechts 5 van hen overleefden. De vijf broers hebben elk grote verdiensten aan het Russische hof; Grigorij werd de minnares van Catharina II, Aleksej zou het bevel voeren over de Russische vloot in de oorlog tegen de Turken, Vladimir werd senator, en Fjodor en Ivan werden kamerheren na de coup die Catharina II troonde en haar echtgenoot, Peter III, doodde.

Catherina’s minnaar

Grigorius begon zijn liefdesaffaire met Catharina toen zij nog groothertogin was. De details van Grigorij Orlovs jeugd zijn de geschiedenis ontgaan, maar het is bekend dat hij werd opgeleid aan het cadettencorps in Sint-Petersburg. In 1749 begon hij zijn militaire loopbaan in de Zevenjarige Oorlog van 1756-1763, een wereldwijd militair conflict dat een aantal landen trof, waaronder Rusland.

Orlov was officier in de artillerieafdeling, terwijl twee van zijn broers, Aleksej en Vladimir, slechts gewone soldaten bij de garde waren. Toen hij als artillerie-officier in de hoofdstad diende, viel hij in de smaak bij de aanstaande keizerin Catharina, en leidde de samenzwering om haar man Peter III in 1762 ten val te brengen en te vermoorden.

Portret van de jonge graaf Grigorij Orlov door A. Cherny, eind jaren 1760

Orlov was een zeer sterke en knappe man, altijd populair bij vrouwen. Er was een incident waarbij sprake was van een verhouding tussen Orlov en prinses Kourakina, de minnares van zijn collega Pjotr Sjoevalov. Het conflict tussen de twee mannen eindigde in een duel, waarbij Orlov Sjoevalov doodde. De hele reeks gebeurtenissen werd gevolgd door een groot schandaal.

De geruchten over dit voorval bereikten de oren van Catharina, en uit nieuwsgierigheid wenste zij de jongeling te ontmoeten wiens grote liefdesdaden het onderwerp van publieke conversatie waren. Orlov werd in het geheim aan de Groothertogin voorgesteld, en toen zij minnaars waren geworden, onthulde zij hem haar ambitieuze plannen om de troon van haar echtgenoot over te nemen. Orlov was vastbesloten om Catharina tot zijn enige vorstin te maken en begon een team van medestanders te verzamelen.

Na de staatsgreep van 1762

Peter III, Catherine’s echtgenoot, had maar kort op de troon gezeten en was een mislukking als heerser en echtgenoot. Een voorbeeld van zijn verwaarlozing van Catharina was dat zij maanden na hun huwelijk nog maagd was. In haar latere jaren zou zij dit zure begin van haar persoonlijk leven meer dan goedmaken.

Zodra keizerin Catharina II zichzelf stevig op de troon zag zitten, beloonde zij de deelnemers aan de opstand door hen te overladen met titels en geld. Grigorij Orlov werd bevorderd tot generaal-majoor en kreeg de titel van graaf. Hij was haar favoriet en eerste raadsman. Afgezien van zijn knappe uiterlijk en zijn korte gestalte, bezat Orlov noch de voordelen van een adellijke geboorte, noch van een goede opleiding.

Orlovs karakter en persoonlijkheid

Zelfs volgens Catharina II, die altijd meer geneigd was geweest de verdiensten van haar minnaars te overdrijven, was Orlov slecht opgeleid en was zijn kennis van het Frans zo beperkt dat hij er niet in kon lezen en geen poëzie begreep. Catherine beschouwde hem echter als “een verbazingwekkend schepsel, begiftigd met schoonheid, een prachtige ziel en intelligentie”.

Portret van graaf en prins Grigorij Orlov door Vigilius Erichsen

Zij vond hem de knapste man van die tijd. Hij overtrof zijn broers in schoonheid, kracht, moed en vastberadenheid. Hij had een warm hart en was roekeloos vrijgevig. Maar helaas was hij af en toe indiscreet, waardoor hij minder verfijnd overkwam dan hij waarschijnlijk was.

Orlov was zeer geestig, had een vrij nauwkeurig inzicht in de actualiteit, en was een nuttige en sympathieke raadgever tijdens het eerste deel van Catharina’s bewind. Met groot enthousiasme zette hij zich in voor de verbetering van het leven van de horigen en hun gedeeltelijke emancipatie. Als voorzitter van de Vrije Economische Sociëteit was hij ook hun meest prominente pleitbezorger in de grote commissie van 1767, hoewel zijn voornaamste doel was het behagen van de keizerin, die in haar jonge jaren grote vrijgevigheid aan de dag legde.

Een wetenschappelijke hobby

Orlov had een passie voor natuurwetenschappen. Hij vond het leuk om allerlei eenvoudige experimenten in de scheikunde en natuurkunde uit te proberen en hij zou de keizerin met verve beschrijven hoe een glas gevuld met water zou barsten nadat het bevroren was. Hij had een observatorium ingericht met een telescoop waar hij zich urenlang vergaapte aan ongelofelijke vergezichten.

Natuurlijk was hij niet meer dan een amateur in de wetenschap, maar het was Orlov die documenten opkocht en verzamelde die de Russische wetenschapper Michail Lomonosov na diens dood had achtergelaten. Ook introduceerde hij de toen nog onbekende uitvinder Ivan Koelibin en de satirische schrijver Denis Fonvizin bij de keizerin.

Bestrijding van de Grote Pest

Orlov onthield zich altijd van deelname aan het politieke leven van het land. Alleen op aandringen van Catharina nam hij deel aan de buitenlandse betrekkingen, maar buitenlandse diplomaten hebben hem nooit als een betrouwbare partner gezien. Hij had geen bepaald politiek standpunt en veranderde vaak van mening. Zijn hofleven werd onderbroken door een uitbraak van de pest in Moskou, waar hij heen werd gestuurd om de ramp te bestrijden.

De keizerin had al hulp gestuurd om de zich verspreidende ziekte een halt toe te roepen, maar dat had geen effect. Het was noodzakelijk dat een man met gezag naar Moskou ging om hen te dwingen zich te onderwerpen aan de voorgeschreven voorschriften en aan het in acht nemen van meer reinheid dan gewoonlijk. Grigorij Orlov had de moed om te gaan en zowel de pest als het bijgeloof te trotseren. Graaf Orlov, door de keizerin begiftigd met uitzonderlijke krachten, arriveerde in de stad.

Het familiewapen van Orlov

Hij stelde een preventieve bestuurscommissie in, nam maatregelen om de bevoorrading van de nog in de stad verblijvende bevolking te verzekeren, en verhoogde het aantal quarantainestations en ziekenhuizen. Hij verbood en verhinderde alle soorten bijeenkomsten. De zieken kregen niet alleen gratis voedsel, maar ook kleding en geld. Hij bood zijn eigen huis aan als ziekenhuis; een door de regering gefinancierd weeshuis werd geopend; meer dan zesduizend huizen met zieke bewoners werden gedesinfecteerd.

Volgens zijn tijdgenoten bezocht Orlov persoonlijk ziekenhuizen, verleende hij hulp aan geïnfecteerden, trad hij op onder het publiek en nam hij deel aan religieuze processies. Op zijn aanwijzingen werden de doden op speciale begraafplaatsen begraven. Uiteindelijk gaf de ziekte toe aan de niet aflatende aandacht van Orlov en de strengheid van de winter.

Bij zijn terugkeer in Sint-Petersburg vond Grigorij Orlov in Catharina een dankbare vorstin. Hij werd zeer hartelijk ontvangen. Een speciale medaille “Voor het redden van Moskou van de pest” werd ter ere van hem geslagen, en in de tuinen van Tsarkoje Selo werden triomfantelijke marmeren poorten opgericht met de inscriptie “Moskou gered van de ramp door Orlov”.

Het was in deze periode dat Orlov zijn vooruitzichten begon te overschatten, zijn daden grensden aan pretentieusheid. Hij vleide zichzelf met de toegang die hij tot de keizerin had, en hoewel zij zich ergerde aan zijn arrogante zelfvertrouwen, kon zij geen ruzie riskeren met de man die haar op de troon had gezet.

In 1762 beviel Catharina van Aleksej, haar buitenechtelijke zoon en die van Orlov. Hij werd genoemd naar het dorp Bobriki waar hij woonde, waarmee de adellijke lijn van de Bobrinsky graven officieel begon.

Samenzweringen

Orlovs invloed werd immens na de ontdekking van een complot om de hele familie Orlov te vermoorden. In die tijd dacht de keizerin er zelfs aan om met haar favoriet te trouwen, maar het plan werd verijdeld door haar invloedrijke adviseur Nikita Panin.

Hoewel er geen openlijk misverstand bestond tussen Panin en graaf Grigorij Orlov, wenste Panin niettemin Orlov’s ondergang. Sluw, en zeker te schuchter om Orlov openlijk aan te vallen, liet hij geen gelegenheid voorbijgaan om hem zijdelings aan te vallen. Orlov gedroeg zich bijna precies omgekeerd. Hij haatte nooit iemand, hoewel hij door velen gehaat werd. Zijn arrogantie had hem een groot aantal vijanden opgeleverd.

Catherine was, en was nog steeds, zeer gehecht aan Orlov. Hij daarentegen had nooit een natuurlijke genegenheid voor Catharina gevoeld, maar alleen die, welke voortkwam uit dankbaarheid en eerzucht. Trots op de gunst van zijn vorstin, cultiveerde hij zijn succes, en zodra hij merkte dat hij voldoende reputatie en gezag had verworven, begon zijn hartstocht te bekoelen; hij nam een afstandelijke houding aan en begon zelfs een intrige met zijn nicht die ook de hofdame van de keizerin was.

Hoe meer Catharina zijn genegenheid wilde vernieuwen, hoe meer hij geneigd leek zich terug te trekken en zijn vertier te zoeken in het gezelschap van andere dames. De Keizerin kon niet anders dan dit ondankbare gedrag verafschuwen. Maar omwille van haar voorliefde voor Bobrinski (het kind van Orlov), deed zij hem niet onmiddellijk van de hand. Zij voedde de jongen privé op in de buitenwijken van Sint-Petersburg, en vermomde zich vaak als zij hem bezocht.

Intussen vernam Orlov dat de keizerin eindelijk besloten had zich van hem te ontdoen. Om Catharina’s genegenheid weer op te wekken, schonk Grigorius haar een van de grootste diamanten ter wereld, die sindsdien bekend staat als de Orlov-diamant.

Hij was een van de eerste voorstanders van het Slavofiele idee om de christenen te emanciperen van het Ottomaanse juk. In 1771 werd hij als eerste Russische gevolmachtigde naar het vredescongres gezonden, maar hij faalde in zijn missie, door de halsstarrigheid van de Osmanen, en gedeeltelijk – volgens Nikita Panin – door zijn eigen buitensporige brutaliteit.

Latere jaren en dood

Toen hij zonder toestemming terugkeerde naar zijn Marmeren Paleis in Sint-Petersburg, werd hij in de gunst van de keizerin verdrongen door de jongere Potemkin. Orlov werd een onbelangrijk persoon aan het hof en ging voor een paar jaar naar het buitenland.

Hij keerde naar Rusland terug enkele maanden voor zijn dood in Moskou op 13 april 1783. Enige tijd voor zijn dood leed hij aan waanvoorstellingen. Later in zijn leven trouwde hij met zijn nicht, Ekaterina Zinovyeva, maar hun huwelijk bleef kinderloos. Hij werd begraven in het dorp Otradnoye in het district Serpukhov bij Moskou.

Geschreven door Olga Prodan, RT